स्वामी विवेकानंदांचा संदेश

स्वामी विवेकानंद हे एक बहुआयामी आणि चतुरस्त्र व्यक्तिमत्त्व होते. ते बुद्धिमान होते. त्यांचे भाषेवर विलक्षण प्रभुत्व होते आणि ते उत्कट अंत:करणाचे होते. या सर्वात भर म्हणजे त्यांना एक साक्षेपी गुरू लाभलेले होते, ज्यांच्या सान्निध्यात त्यांना सत्याचा साक्षात्कार झाला होता. त्यामुळे त्यांच्या शब्दांना सामर्थ्य प्राप्त झाले होते आणि त्यांच्यात अंतरंग दृष्टी विकसित झाली होती.
स्वामी विवेकानंदांनी पूर्ण भारतभर भ्रमण केलेले होते आणि भारताच्या बाहेरही त्यांनी बऱ्याच देशांतून भ्रमंती केलेली होती. त्यामुळे त्यांना जगाचे दर्शन अगदी जवळून घेण्याची संधी प्राप्त झाली होती. माणसांच्या कमतरता आणि शक्तिस्थाने, विविध संस्कृती तसेच मानवाच्या जीवनावर प्रभाव गाजविण्याची त्यांची शक्ती यांचेही दर्शन त्यांना घडलेले होते. या संबंधात शतकभरात जगभर झालेले विचारमंथन स्वामी विवेकानंद यांनी समजून घेतले होते.
स्वामी विवेकानंदांनी अनेक प्रकारच्या श्रोत्यांपुढे भाषणे केलेली होती. अतिशय गरीब आणि अतिशय श्रीमंत, अशिक्षित आणि सुशिक्षित, तंत्रकुशल आणि तंत्रज्ञान वंचित, जेते असल्याचा गर्व बाळगणारे उन्मत्त राज्यकर्ते आणि त्यांच्या जुलुमी राजवटीखाली दबले जाणारे गुलाम, आस्तिक आणि नास्तिक अशा सर्व प्रकारच्या श्रोत्यांना त्यांनी मार्गदर्शन केलेले होते. त्यांनी संबोधित केलेल्या श्रोत्यांमध्ये हे विश्व म्हणजे एका सत्याचाच विस्तार आहे असे मानणारे लोकही होते आणि त्याच्या विपरीत जगाला सश्रद्ध आणि अश्रद्ध अशा दोनच गटात वाटणारे कट्टर धर्मपंथी सुद्धा होते. सर्वांच्या कल्याणासाठी परमेश्वराची प्रार्थना करणारे लोकही त्यांच्या श्रोत्यांत होते आणि आमची देवाची व्याख्या मान्य करतील त्यांचेच फक्त कल्याण होईल असे मानणारे अभिनिवेशी लोकही होते. त्यांना अशा प्रकारे विविध प्रकारच्या श्रोत्यांपुढे भाषणे करावी लागली. त्यांचे भाषण हे त्यांच्या वक्तृत्वाचे प्रदर्शन घडविण्यासाठी होत नसे, तर त्यांचे भाषण म्हणजे त्यांच्या उत्कट अंत:करणाचा सहज आविष्कार असे. त्यांनी लोकांना आध्यात्मिकदृष्ट्या आहे त्या स्तरावरून वरच्या स्तरावर नेण्यासाठीच सातत्याने भाषणे केली.
प्रत्येक माणसाच्या अंत:करणामध्ये दैवी अंश आहे, या उपनिषदांतील सिद्धांतावर स्वामी विवेकानंदांची श्रद्धा होती आणि त्या ईश्वरी अंशाला जागे करणे तसेच जगामध्ये होणाऱ्या ईश्वरी आविष्काराचा आदर करणे कसे आवश्यक आहे, हाच त्यांचा भाषणांचा हेतू असे परंतु आपल्यासमोर बसलेले श्रोते कोणत्या वर्गातले आहेत, याचा विचार करून ते आपल्या याच एका तत्त्वाच्या निरनिराळ्या आयामांवर भर देत असत. असे त्यांच्या वक्तृत्वाचे विश्व व्यापक होते. त्यांच्या श्रोत्यांमध्ये भौगोलिकदृष्ट्या आणि वैचारिकदृष्ट्या परस्परविरोधी लोकांचाही समावेश असे. त्यामुळे त्यांनी केलेल्या व्याख्यानांमध्ये अनेकवेळा परस्परविरोधी विचारांचाही समावेश झालेला दिसून येतो. त्यांच्या विचारातली ही विसंगती आणि विरोधाभास खटकतो, परंतु या विरोधाभासाचा विचार आपल्याला त्यांच्यासमोर बसलेल्या श्रोत्यांचा संदर्भ घेऊन करावा लागेल. तरच या वरवर दिसणाऱ्या विरोधाभासामागचे कारण आपल्या लक्षात येईल. उदाहरणार्थ...
स्वामी विवेकानंदांनी आपल्या एका पत्रात हिंदूंविषयी म्हटले आहे, ""हिंदूंविषयी आता खूप बोलून झाले... आता फारच झाले... हिंदूंच्या त्या भूमीत म्हणजे भारतात जाण्यासाठी मी अमेरिकेचा निरोप का घ्यावा? अंधश्रद्ध, निर्बुद्ध, रूढीप्रिय, दुष्ट, निर्दयी अशा प्रथा पाळणाऱ्या या देशात मी का जावे?'' हिंदूंविषयी आणि हिंदुस्थानाविषयी अशाप्रकारचे उपहासात्मक उद्‌गार काढणारे स्वामीजी दुसऱ्या एका व्याख्यानात म्हणतात, ""माझ्या देशबांधवांनो, मी या अमेरिकेत एक वर्षभर राहिलेलो आहे. मी या देशाचा कानाकोपरा आणि हा समाज यांचे जवळून दर्शन घेतलेले आहे आणि त्यानंतर मी त्यांच्यात आणि आपल्यात एक तुलना करून अशा निष्कर्षाप्रत आलो आहे की, ते सांगतात त्याप्रमाणे आपण तेवढे दुष्ट नाहीत आणि ते स्वत:ला समजतात तेवढे देवदूत सुद्धा नाहीत. मला हे सांगितले पाहिजे की, अमेरिका आणि भारत यांची तुलनाच करायची झाली आणि ती प्रामाणिकपणे केली तर असे लक्षात येईल की, नीतिमत्तेच्या बाबतीत आम्हीच श्रेष्ठ आहोत आणि त्या बाबतीत मान ताठ करून चालण्याचा आम्हालाच अधिकार आहे.'' असे सांगून स्वामी विवेकानंद आपण हिंदू आहोत याचा आपणाला अभिमान आहे! असा उच्चरवाने घोष करतात.
शिकागो येथे झालेल्या सर्वधर्मपरिषदेत बोलताना स्वामी विवेकानंद असे म्हणाले होते की, ""एखाद्या धर्माचे प्रचारक, त्यांच्या धर्माच्या प्रसाराने आणि अन्य सर्व धर्माच्या विध्वंसाने धार्मिक ऐक्य प्रस्थापित होईल अशा भ्रमात असतील तर मी त्यांना सांगू इच्छितो की, बंधूंनो, तुमचे हे स्वप्न म्हणजे एक अशक्य ठरणारी आशा आहे. कोणत्याही एका धर्माच्या विजयाने जगात धार्मिक सौहार्द्र नांदू शकणार नाही.'' असा संदेश देणारे स्वामी विवेकानंद भारतात परत आल्यानंतर असे म्हणाले होते की, ""आपल्याला केवळ आपल्या देशाचे पुनरुज्जीवन करून भागणार नाही. केवळ आपल्या देशाचाच असा विचार करणे ही एक छोटी गोष्ट आहे. मी नव्या कल्पना मांडणारा माणूस आहे आणि माझी एक मोठी कल्पना अशी आहे की, हिंदूधर्मीयांनी सगळे जग जिंकलेले आहे.''
स्वामी विवेकानंदांनी म्हटले होते, ""शूर लोकच जगाचा उपभोग घेऊ शकतात. तुमचे शौर्य दाखवून द्या, त्याचा कालानुरूप आविष्कार घडवा, तुमच्या शत्रूत फूट पाडा, भेद निर्माण करा, वेळ पडल्यास लाच द्या, त्यांच्यात बंडखोरीची पेरणी करा आणि तुमच्या शत्रूविरुद्ध उघड युद्ध पुकारा, त्याला जिंका आणि जगाचा आनंद लुटा. तरच तुम्ही खरे धार्मिक राहाल, अन्यथा इतरांनी तुम्हाला लाथाडले, सतत अपमानित केले आणि तरी तुम्ही ते अपमान गिळून अध:पतित जीवन जगत राहाल, तर तुमचे आयुष्य म्हणजे एक नरकवास ठरेल! नंतर तर तुम्हाला नरकात जावे लागेलच, हेच शास्त्राने सांगितले आहे.''
विजयासाठी वाट्टेल ते करण्याचा संदेश देणारे स्वामी विवेकानंद दुसऱ्या ठिकाणी म्हणतात, ""माझ्या आयुष्यात मी एक मोठा धडा शिकलो आहे की, आपण जे साध्य करतो, ते साध्य तर पवित्र असले पाहिजेच, परंतु त्यासाठी वापरलले साधनसुद्धा शुद्ध असले पाहिजे. किंबहुना मी तर असे म्हणेन की, आपण जे साध्य करतो त्याच्यावर लक्ष केंद्रित करण्यापेक्षा ते कोणत्या मार्गाने साध्य करतो, यावर जास्त लक्ष देणे हेच यशाचे रहस्य आहे.''
स्वामी विवेकानंद ख्रिश्चन धर्मावर टीकाही करतात आणि दुसऱ्या बाजूला येशू ख्रिस्तांविषयी अतिशय आदरानेही बोलतात. ख्रिस्ताने ग्रीस आणि रोम यांचा विध्वंस केला, असेही स्वामीजी दाखवून देतात. येशू ख्रिस्त आणि ख्रिश्र्चन धर्म यांच्याविषयी स्वामीजींनी जे काही म्हटले आहे, त्याचा संदर्भ सोडून विचार केला तर त्या म्हणण्यात विरोधाभास आहे असे दिसेल. त्यांनी ही विधाने कधी केली आहेत आणि कशाच्या संदर्भात केली आहेत, हे तर पाहणे गरजेचे आहेच, पण ते कोणासमोर बोलत होते, त्या श्रोत्यांची वैचारिक, आध्यात्मिक पातळी कोणती होती आणि त्यांनी ती विधाने कोणत्या परिस्थितीत केली आहेत? हेही पाहणे गरजेचे आहे.
असा विचार केला नाही तर ही विधाने परस्परविरोधी असल्याचे तर दिसतेच, पण त्यामुळे आपण संभ्रमातही पडतो. हा संभ्रम संपवण्यासाठी आपल्याला स्वामीजींच्या विचारांचा सखोल अभ्यास करावा लागेल. सत्य हे बहुआयामी असते, हे विसरून चालणार नाही. शास्त्रज्ञांनीही हे मान्य केले आहे. उदाहरणार्थ प्रकाश हा कणांचा बनलेला आहे की तरंगांचा बनलेला आहे, असा प्रश्न आपण एखाद्या वैज्ञानिकाला विचारला तर तो उत्तर देईल, दोन्हींनीही बनलेला आहे. स्वामी विवेकानंद म्हणतात, आपण असत्याकडून सत्याकडे जात नसतो तर सत्याकडून सत्याकडे जात असतो. सामान्य माणसाची प्रगती होत असते तेव्हा तो मर्यादित सत्याकडून उच्च दर्जाच्या सत्याकडे प्रवास करीत असतो.
स्वामीजींचे विचार एवढे सामर्थ्यवान आहेत की, त्यांनी साऱ्या भारत देशाला चेतना दिली आणि या चेतनेने स्वातंत्र्य लढ्याला चालना दिली. तेव्हापासून भारतात घडलेल्या प्रत्येक चांगल्या कामामागे स्वामीजींच्या विचारांची प्रेरणा होती, अजूनही आहे. असे का घडले? स्वामीजींचे हे विचार समजून घेण्यासाठी आणि स्वामीजींना पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी त्यांच्या विचारांचा सखोल अभ्यास केला पाहिजे, नित्य अभ्यास केला पाहिजे. केवळ त्यांची उद्धरणे समोर ठेवून आणि त्यांचे संदर्भाशिवाय विश्र्लेषण करून वरवरचा विचार करणे पुरेसे नाही.
भारतीयांची स्वामीजींवर एवढी श्रध्दा आहे की, स्वामी विवेकानंदांचा संदेश म्हणून जे काही सांगितले जाते, त्याचा ते स्वीकार करतात. त्यामुळे माणसाच्या उन्नतीसाठी पाश्चात्त्य देशात जे सांगावे लागते, ते भारतीयांना सांगून चालत नाही. आपण भारतीयांना भलते-सलते काही संागायला लागलो तर ती स्वामीजींशी प्रतारणा तर ठरेलच, पण एका रोगासाठीचे औषध दुसऱ्या रोगासाठी दिल्यासारखे ते घातकही ठरेल. आपले दुर्दैव असे आहे की, या देशातले काही लोक तसा प्रयत्न जाणीवपूर्वक करायला लागले आहेत. हिंदू समाजाची लढावू वृत्ती मारली जावी, या हेतूने हा खोडसाळपणा सुरू आहे.
स्वामींनी पाश्चात्त्य श्रोत्यांसमोर बोलताना, त्यांनी जगभर आपला धर्म पसरविण्याची स्वप्ने पाहू नयेत, असे त्यांना बजावतात पण तेच स्वामीजी हिंदूंसमोर बोलताना मात्र हिंदूंनी आपल्या "आध्यात्मिक' शक्तीच्या जोरावर जगाला जिंकले पाहिजे, असे आवाहन त्यांना करतात. ख्रिश्र्चॅनिटी आणि इस्लाम यांची भूमिका फार वेगळी आहे. आम्ही जो देव मानतो तोच इतरांनी मानला पाहिजे, सर्वजण तो मानत नासतील तर त्यांना त्यासाठी छळ-कपट, हिंसा किंवा धाकाने बाध्य करणे हे आमचे कर्तव्यच आहे, असे ते मानतात, पण हिंदूंची मान्यता तशी नाही. जगाचा पसारा हा एकाच शक्तीचा विस्तार आहे. त्यामुळे त्याच्या विविध रूपांचा आणि निरनिराळ्या आविष्कारांचा आपण आदर केला पाहिजे, असे हिंदू मानतात.
हिंदूंच्या या विचारांचा साक्षात्कार झालेली एक संवेदनशील व्यक्ती म्हणून स्वामीजींना सर्व मानवांविषयी अतोनात प्रेम वाटते. त्यामुळेच ते वरवर विरोधाभास असलेली अशी विधाने करीत असतात. त्यांना एक बाब प्रकर्षाने लक्षात येते की, सर्वसमावेशक धार्मिक विचार हा सकारात्मक झाला पाहिजे, तरच हट्टाग्रही धार्मिक विचार मर्यादेत राहतील. तसे न झाल्यास एकांगी आणि अभिनिवेश पूर्ण धार्मिक विचार मानवतेचा नाश करतील. सर्वसमावेशक विचार आग्रही राहिले नाहीत तर मानवतेचे अस्तित्व आणि प्रगती यांच्यात बाधा येईल. मानवी जात धराशायी होईल. एकांगी धार्मिक विचार सीमित राहिले नाहीत तर ते इतरांनाही संपवतात आणि कालांतराने स्वतःही संपून जातात. त्यामुळे स्वामी विवेकानंद जगद्‌गुरूंच्या भूमिकेतून एकांगी विचारांना सर्वसमावेशक करण्याची पद्धत सांगतात, त्यांना जीवनातल्या वस्तुस्थितीची जाणीव देतात. सर्व समावेशकतेचा आत्मविश्र्वास वाढवतात. त्यांना आग्रही बनवून जगभर प्रभावी करण्याचा मार्ग दाखवतात.
दुर्दैवाने भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यापासूनच्या धार्मिक विचारांच्या प्रसाराने स्वामी विवेकानंद यांच्या या भावनेशी पूर्णपणे विसंगत रूप धारण केले आहे. सर्वसमावेशक विचारांच्या हिंदूंना एकांगी विचारातून निर्माण होणाऱ्या हिंसक कारवायांबद्दल दोषी धरले जात आहे. एकांगी विचारांच्या धर्मांचा फाजील लाड केला जात आहे. त्यांनाच मान दिला जात आहे. विद्वान, बुद्धिवादी, पंडित, राजकीय नेते आणि मान्यवर लोक हाच मार्ग अवलंबत आहेत.
याचे एक उदाहरण देता येईल. ओरिसाच्या कंधामल जिल्ह्यात स्वामी लक्ष्मणानंद सरस्वती यांच्या निर्घृण हत्येनंतर उसळलेल्या दंगलीवर शशी थरूर यांनी एक लेख लिहिला आहे. त्यात त्यांनी असे म्हटले आहे की, "धर्मांतराला असा विरोध करणे आणि त्यावर अशी प्रतिक्रिया व्यक्त करणे हे "इंडियन मुजाहेदीन' ने केलेल्या बॉम्बस्फोटासारखेच आहे.' म्हणजे स्वामी लक्ष्मणानंद सरस्वती यांनी वनवासींचे धर्मांतर रोखले जावे म्हणून केलेले त्यांच्या कल्याणाचे कार्य हे एक अतिरेकी कृत्य आहे, असे थरूर यांना म्हणायचे आहे.
त्यांचे हे मत पटण्यासारखे नव्हतेच, त्यामुळे अनेकांनी त्यांचा निषेध केला, तेव्हा त्यांनी दुसरा लेख लिहिला. त्यात त्यांनी स्वामी विवेकानंदांचेच उदाहरण वापरले. ""सर्व धर्मांच्या उपासना पद्धती निरनिराळ्या असल्या तरी शेवटी ईश्र्वर हा एकच आहे, असे विवेकानंद म्हणतात, मग एक वनवासी हिंदूंप्रमाणे मूर्तीची पूजा करण्याऐवजी ख्रिश्र्चन होऊन आकाशातल्या बापाकडे हात पसरायला लागला तर काळजी वाटण्याचे कारण काय?''
शशी थरूर यांचे हे म्हणणे सकृत्‌दर्शनी बरोबर वाटते आणि ते हिंदूंना चांगले माहीतही आहे. हिंदूंना हे फार पूर्वीपासूनच माहीत आहे. ते त्यांनी आपल्या जीवनात उतरवलेसुद्धा आहे. त्यासाठी शशी थरूर यांनी स्वामी विवेकानंदांना उद्‌घृत करण्याचीही गरज नाही, पण थरूर यांना विवेकानंदांचा हा विचार सांगायची हौसच असेल तर त्यांनी तो पाश्र्चात्त्य देशातल्या ख्रिश्र्चन मिशनऱ्यांना सांगावा, ते तसा सांगतील?
शशी थरूर यांच्यासारखे हिंदू समाजात जन्मलेले आणि हिंदू समाजाच्याच अंगाखांद्यावर खेळून, बागडून मोठे झालेले लोकच स्वामी विवेकानंदांनी काढलेले उद्‌गार असे नको तिथे वापरत असतात. स्वामीजींचा असा विचार चुकीच्या लोकांना सांगण्याची ही कृती अज्ञानाने किंवा अनवधानाने झालेली नाही तर ती जाणीवपूर्वक केलेली आहे. सर्वसमावेशक धर्मविचार क्षीण व्हावा म्हणून एकांगी विचारांच्या धर्मासाठी असलेला हा विचार सर्वसमावेशक हिंदूधर्मीयांना हेतुपुरस्सरपणे सांगितला जात आहे. तसा तो सांगितल्याने हिंदूंनाच अपराध्यासारखे वाटायला लागते. आपल्या धर्मातल्या लोकांनी अन्य धर्मात जाऊ नये यासाठी प्रयत्न करणे हासुद्धा अपराध आहे, गुन्हा आहे, असे त्यांना वाटायला लागते.
या सगळ्यांचा परिणाम काय? असहाय्य समाज, दुबळे नेतृत्व आणि 26 नोव्हेंबरसारखे दहशतवादी हल्ले। असे हल्ले पुन्हा होऊ नयेत असे वाटत असेल तर स्वामी विवेकानंद जयंतीच्या औचित्यावर आपण आध्यात्मिक शक्तीच्या आधारे जग जिंकण्याचा निर्धार केला पाहिजे. सर्वसमावेशक धर्मविचार आग्रही झाला पाहिजे. विध्वंस नको, एकत्रीकरण हवे. मतभेद नकोत, मनोमिलन हवे. दहशतवादाशी सामना करण्यासाठी स्वामी विवेकानंदांचाच विचार हवा !''

बी निवेदिता

- अनुवाद ः अरविंद जोशी

जन लोकपाल विधेयक म्हणजे काय?

भुत्या ह्यांनी बुध, 06/04/2011 - 11:53 ह्यावेळी प्रकाशित केले.

ज्या लोकपाल विधेयकाच्या मुद्द्यावरून अण्णा हजारे आणि त्यांच्या समर्थकांनी देशभर आंदोलन छेडले आहे, ते लोकपाल विधेयक आहे तरी काय, याचा हा आढावा.

...............

- पहिले लोकपाल विधेयक १९६९मध्ये म्हणजे ४२ वर्षांपूवीर् राज्यसभेत मांडले गेले.

- ते मंजूर न झाल्याने १९७१, १९७७, १९८५, १९८९, १९९६, १९९८, २००१, २००५ आणि २००८ मध्ये तेच लोकपाल विधेयक पुन:पुन्हा मांडण्यात आले.

-अद्यापही ते मंजूर झालेले नाही. त्यामुळेच सध्या भ्रष्टाचारविरोधी कोणताही कायदा नाही.

- काही नव्या मागण्यांसह जन लोकपाल विधेयकासाठी नव्याने प्रयत्न सुरू झाले आहेत.

- डिसेंबर २०१० मध्ये नव्या विधेयकाचा मसुदा सरकारला सादर.

वेगळेपण

निवडणूक आयोगाप्रमाणे स्वतंत्र यंत्रणा असावी तसेच राजकीय व्यक्ती, नोकरशहांवर भ्रष्टाचार नियंत्रण कायद्यांतर्गत कारवाई करण्याची तरतूद असावी.

नव्या मागण्या

- आता भ्रष्टाचारविरोधी कायद्यांतर्गत केंदीय पातळीवरील मंत्र्यांचा समावेश व्हावा, अशी मागणी होत आहे. मात्र मसुदा बनविण्याच्या संयुक्त समितीत ५० टक्के सरकारी प्रतिनिधी तर ५० टक्के नागरिक आणि बुध्दिमंतांचे प्रतिनिधित्व असावे असा आग्रह अण्णा हजारे, किरण बेदी इत्यादींचा आहे आणि उपोषणातील हा प्रमुख मुद्दा आहे.

- तात्काळ निवाडा व्हावा.

- भ्रष्ट अधिकाऱ्यांना हटविण्याचे अधिकार

- कोणत्याही न्यायाधीशाच्या, अगदी भारताच्या सरन्यायाधीशांच्याही विरोधात थेट चौकशी आणि कारवाई करण्याचा अधिकार मिळावा. सध्या कोणत्याही न्यायाधीशाच्या विरोधात कारवाई करण्यासाठी भारताच्या सरन्यायाधीशांची परवानगी घ्यावी लागते.

- लोकपाल समितीच्या अध्यक्ष आणि सदस्यांच्या निवडीमध्ये कोणत्याही राजकीय पक्षाशी संबंधित व्यक्तीचा हस्तक्षेप असू नये.

- दोषी व्यक्तीला पाच वर्ष ते जास्तीत जास्त आजन्म कारावासाची शिक्षा असावी. सध्या ही शिक्षा सहा महिने ते सात वर्ष इतकी आहे.

मसुदा कोणी तयार केला

- शांती भूषण, माजी आयपीएस अधिकारी किरण बेदी, निवृत्त न्या. संतोष हेगडे, अॅड. प्रशांत भूषण, माजी मुख्य निवडणूक आयुक्त जे. एम. लिंगडोह.

निवड समितीमध्ये कोण असावे?

- दोन्ही सभागृहांचे अध्यक्ष

- सुप्रीम कोर्टाचे वरिष्ठ न्यायाधीश

- हायकोर्टाचे दोन वरिष्ठ मुख्य न्यायाधीश

- भारतीय वंशाचे नोबेल विजेते

- राष्ट्रीय मानव अधिकार आयोगाचे अध्यक्ष

- भारतीय वंशाचे दोन मॅगसेसे पुरस्कार विजेते

- भारताचे महानियंत्रक आणि लेखापाल

कायद्याची व्याप्ती

- भ्रष्टाचार नियंत्रण कायदा, गैरव्यवहार या अंतर्गत केल्या गेलेल्या तक्रारींचा समावेश.

- तसेच या गैरव्यवहारांची माहिती देणाऱ्यांना संरक्षण.

समर्थक

- किरण बेदी, स्वामी रामदेव, श्री श्री रवीशंकर, स्वामी अग्निवेश, मॅगसेसे पुरस्कार विजेते अरविंद केजरीवाल, कपिल देव, मनेका गांधी,

- राजकीय पाठिंबा- भाजप, जनता दल (युनायटेड), समाजवादी जनपरिषद

- लोकांचा पाठिंबा- अण्णा हजारे यांनी केलेल्या आवाहनानंतर सहा कोटी एसएमएस.

सरकारची प्रतिक्रिया

- विधेयकांच्या प्रस्तावाची प्रत उपलब्ध नाही.

- सरकार यावषीर् पुन्हा एकदा लोकपाल विधेयक संसदेत सादर करणार आहे. सोनिया गांधी अध्यक्ष असलेल्या राष्ट्रीय सल्लागार समितीसमोर विचारार्थ मांडले जाईल.

- सध्याच्या विधेयकात अनेक त्रुटी, पळवाटा आहेत.

वादाचे मुद्दे

- मसुदा समितीत लोकांच्या थेट समावेशाला पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांचा नकार.

- निवृत्त न्या. संतोष हेगडे, अॅड. प्रशांत भूषण आणि अग्निवेश : महाराष्ट्रातील अनेक जमिनींच्या घोटाळ्यात ज्यांचा नावाचा वारंवार उल्लेख होता अशा शरद पवार यांच्या समावेशाला हरकत. सौजन्य :

http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/7880321.cms

Ganesh Chalisa

Ganesh Chalisa Hindi Script Lyrics

जय गणपति सदगुण सदन,
कविवर बदन कृपाल,
विघ्न हरण मंगल करन,
जय जय गिरिजालाल

जय जय जय गणपति गणराजू,
मंगल भरण करण शुभः काजू,
जय गजबदन सदन सुखदाता,
विश्व विनायका बुद्धि विधाता

वक्रतुंडा शुची शुन्दा सुहावना,
तिलका त्रिपुन्दा भाल मन भावन,
राजता मणि मुक्ताना उर माला,
स्वर्ण मुकुता शिरा नयन विशाला

पुस्तक पानी कुथार त्रिशूलं,
मोदक भोग सुगन्धित फूलं,
सुन्दर पीताम्बर तन साजित,
चरण पादुका मुनि मन राजित

धनि शिव सुवन शादानना भ्राता,
गौरी लालन विश्व-विख्याता,
रिद्धि सिद्धि तव चंवर सुधारे,
मूषका वाहन सोहत द्वारे

कहूं जन्मा शुभ कथा तुम्हारी,
अति शुची पावन मंगलकारी,
एक समय गिरिराज कुमारी,
पुत्र हेतु तप कीन्हा भारी

भयो यज्ञ जब पूर्ण अनूपा,
तब पहुँच्यो तुम धरी द्विजा रूपा,
अतिथि जानी के गौरी सुखारी,
बहु विधि सेवा करी तुम्हारी

अति प्रसन्ना हवाई तुम वरा दीन्हा,
मातु पुत्र हित जो टाप कीन्हा,
मिलही पुत्र तुही, बुद्धि विशाला,
बिना गर्भा धारण यही काला

गणनायक गुण ज्ञान निधाना,
पूजित प्रथम रूप भगवाना,
असा कही अंतर्ध्याना रूप हवाई,
पालना पर बालक स्वरूप हवाई

बनिशिशुरुदंजबहितुम थाना,
लखी मुख सुख नहीं गौरी समाना,
सकल मगन सुखा मंगल गावहीं,
नाभा ते सुरन सुमन वर्शावाहीं

शम्भू उमा बहुदान लुतावाहीं,
सुरा मुनिजन सुत देखन आवहिं,
लखी अति आनंद मंगल साजा,
देखन भी आए शनि राजा

निज अवगुण गाणी शनि मन माहीं,
बालक देखन चाहत नाहीं,
गिरिजा कछु मन भेद बढायो,
उत्सव मोरा न शनि तुही भायो

कहना लगे शनि मन सकुचाई,
का करिहौ शिशु मोहि दिखायी,
नहीं विश्वास उमा उर भयू,
शनि सों बालक देखन कह्यौ

पदताहीं शनि द्रिगाकोना प्रकाशा,
बालक सिरा उडी गयो आकाशा,
गिरजा गिरी विकला हवाई धरणी,
सो दुख दशा गयो नहीं वरनी


हाहाकार मच्यो कैलाशा,
शनि कीन्हों लखी सुत को नाशा,
तुरत गरुडा चढी विष्णु सिधाए,
काटी चक्र सो गजशिरा लाये

बालक के धड़ ऊपर धारयो,
प्राण मंत्र पढ़ी शंकर दारयो,
नाम’गणेशा’शम्भुताबकीन्हे,
प्रथम पूज्य बुद्धि निधि वर दीन्हे

बुद्धि परीक्षा जब शिव कीन्हा,
पृथ्वी कर प्रदक्षिना लीन्हा,
चले शदानना भरमि भुलाई,
रचे बैठी तुम बुद्धि उपाई

चरण मातु-पितु के धारा लीन्हें,
तिनके सात प्रदक्षिना कीन्हें
धनि गणेशा कही शिव हिये हरष्यो,
नाभा ते सुरन सुमन बहु बरसे

तुम्हारी महिमा बुद्धि बढाई,
शेष सहसा मुख सके न गई,
मैं मति हीन मलीना दुखारी,
करहूँ कौन विधि विनय तुम्हारी

भजता ‘रामसुन्दर’ प्रभुदासा,
जगा प्रयागा ककरा दुर्वासा,
अब प्रभु दया दीना पर कीजै,
अपनी भक्ति शक्ति कुछा दीजै

ll दोहा ll

श्री गणेशा यह चालीसा, पाठा कर्रे धरा ध्यान l
नीता नव मंगल ग्रह बसे, लहे जगत सनमाना ll
सम्बन्ध अपना सहस्र दश, ऋषि पंचमी दिनेशा l
पूर्ण चालीसा भयो, मंगला मूर्ती गणेशा ll

Ganesh Chalisa Lyrics in Hindi Words or text

Jai Ganapati Sadguna Sadan,
Kavivar Badan Kripaal,
Vighna Haran Mangal Karan,
Jai Jai Girijaalaal

Jai Jai Jai Ganapati Ganaraaju,
Mangal Bharana Karana Shubha Kaajuu,
Jai Gajbadan Sadan Sukhdaata,
Vishva Vinaayaka Buddhi Vidhaataa

VakraTunda Shuchi Shunda Suhaavana,
Tilaka Tripunda bhaal Man Bhaavan,
Raajata Mani Muktana ura maala,
Swarna Mukuta Shira Nayana Vishaalaa

Pustak Paani Kuthaar Trishuulam,
Modaka Bhoga Sugandhit Phuulam,
Sundara Piitaambar Tana Saajit,
Charana Paadukaa Muni Man Raajit

Dhani Shiva Suvan Shadaanana Bhraataa,
Gaurii Lalan Vishva-Vikhyaata,
Riddhi Siddhi Tav Chanvar Sudhaare,
Mooshaka Vaahan Sohat Dvaare

Kahaun Janma Shubh Kathaa Tumhari,
Ati Shuchi Paavan Mangalkaarii,
Ek Samay Giriraaj Kumaarii,
Putra Hetu Tapa Kiinhaa Bhaarii

Bhayo Yagya Jaba Poorana Anupaa,
Taba Pahunchyo Tuma Dhari Dvija Rupaa,
Atithi Jaani Kay Gaurii Sukhaarii,
Bahu Vidhi Sevaa Karii Tumhaarii

Ati Prasanna Hvai Tum Vara Diinhaa,
Maatu Putra Hit Jo Tap Kiinhaa,
Milhii Putra Tuhi, Buddhi Vishaala,
Binaa Garbha Dhaarana Yahi Kaalaa

Gananaayaka Guna Gyaan Nidhaanaa,
Puujita Pratham Roop Bhagavaanaa,
Asa Kehi Antardhyaana Roop Hvai,
Palanaa Par Baalak Svaroop Hvai

BaniShishuRudanJabahiTum Thaanaa,
Lakhi Mukh Sukh Nahin Gauri Samaanaa,
Sakal Magan Sukha Mangal Gaavahin,
Nabha Te Suran Suman Varshaavahin

Shambhu Umaa Bahudaan Lutaavahin,
Sura Munijana Suta Dekhan Aavahin,
Lakhi Ati Aanand Mangal Saajaa,
Dekhan Bhii Aaye Shani Raajaa

Nija Avaguna Gani Shani Man Maahiin,
Baalak Dekhan Chaahat Naahiin,
Girijaa Kachhu Man Bheda Badhaayo,
Utsava Mora Na Shani Tuhi Bhaayo

Kahana Lage Shani Man Sakuchaai,
Kaa Karihau Shishu Mohi Dikhayii,
Nahin Vishvaasa Umaa Ura Bhayauu,
Shani Son Baalak Dekhan Kahyau

Padatahin Shani Drigakona Prakaashaa,
Baalak Sira Udi Gayo Aakaashaa,
Girajaa Girii Vikala Hvai Dharanii,
So Dukha Dashaa Gayo Nahin Varanii

Haahaakaara Machyo Kailaashaa,
Shani Kiinhon Lakhi Suta Ko Naashaa,
Turat Garuda Chadhi Vishnu Sidhaaye,
Kaati Chakra So GajaShira Laaye

Baalak Ke Dhada Uupar Dhaarayo,
Praana Mantra Padhi Shankar Daarayo,
Naama’Ganesha’ShambhuTabaKiinhe,
Pratham Poojya Buddhi Nidhi Vara Diinhe

Buddhi Pariikshaa Jab Shiva Kiinhaa,
Prithvii Kar Pradakshinaa Liinhaa,
Chale Shadaanana Bharami Bhulaai,
Rache Baithii Tum Buddhi Upaai

Charana Maatu-Pitu Ke Dhara Liinhen,
Tinake Saat Pradakshina Kiinhen
Dhani Ganesha Kahi Shiva Hiye Harashyo,
Nabha Te Suran Suman Bahu Barse

Tumharii Mahima Buddhi Badaai,
Shesha Sahasa Mukha Sake Na Gaai,
Main Mati Heen Maliina Dukhaarii,
Karahun Kaun Vidhi Vinaya Tumhaarii

Bhajata ‘Raamsundara’ Prabhudaasaa,
Jaga Prayaaga Kakraa Durvaasaa,
Ab Prabhu Dayaa Deena Par Keejai,
Apnii Bhakti Shakti Kuchha Deejai

ll Dohaa ll

Shrii Ganesha Yeh Chaalisaa, Paatha Karre Dhara Dhyaan l
Nita Nav Mangala Graha Base, Lahe Jagat Sanmaana ll
Sambandh Apna Sahasra Dash, Rishi panchamii dinesha l
Poorana Chaalisaa Bhayo, Mangala Moorti Ganesha ll

Ganesh Chalisa meaning in English

Glory, glory, all glory to you, O Ganesha; to you the whole world pays
homage, for you are the delight of Gauri and the charming son of
Shiva. You are the extirpator of all pairs of contraries (such as joy
and sorrow, birth and death, attraction and repulsion,etc.) and
deliver from them.

Glory to you, O son of Shambhu and delight of Gauri, you are the
destroyer of all obstacles and deliverer of all from the cycle of
birth and death. Glory to you, O leader of Shiva's henchmen, bestower
of happiness on all your votaries, teacher of all,and operator of the
intellect!

O Ganesha (Vakratunda),resplendent is the only tusk which you have on
your elephant face and well-adorned is your sacred trunk; the crescent-
shaped triple mark on your forehead is as beautiful as the moon, and
the celestials, men and ascetics who behold your loveliness cannot off
its spell.

On your bosom is a garland of jewels, in your eyes the beauty of the
full-blown lotus and on your head a crown of gems. You deliver your
devotees from anxiety and wield a sacred axe and a beautiful trident
in your hands. Sweet laddus among delicacies and fragrant blossoms
among flowers are your favourites.


Blessed are you, OKaartikeya's brother and beloved son of Shiva and
Gauri; elegantly attired in a beautiful yellow silken dress and
wearing a pair of wooden sandals all studded with gems on your feet,
you are the source of all the blessings of the world.

Both prosperity and accomplishment wave royal whisks (chowries) over
you (as if they were chowrie-burdars) and your vehicle, the mouse,
adds to your splendour at your door. As the story of your life is so
strange and mysterious, who can venture to describe your magnificence,
which passes all telling?

A demon, disguised as Shiva,often came there to delude Gauri in order
to foil his design, Gauri, the beloved consort of Shiva created a
divine form from the scurf of her body.


Asking her son to keep watch, she stationed him at the palace-door
like a doorkeeper. When Shiva himself came there, he, being
unrecognised was denied entrance into the house.

Shiva asked: Tell me, who is your father?In a voice sweet as honey,
you replied, Hearken, sir, I am Gauri's son; don't you dare advance
even a step beyond this point.

" O Sir! Let me take my mother's permission before I allow you to go
inside; wrangling with a mere stripling like me will be of no avail."
Not listening to your behest, Shivaat tempted to rush towards the
house, which so vexed you that you, waxing furious, threw the gauntlet
down.


In a fit of rage, Shiva picked up his trident and driven by delusion
hurled it on you. Your head, tender like the Shirisa flower was
severed and instantly it soared into the sky and disappeared there.

When Shiva went happily inside where Gauri, daughter of the Mountain
king was sitting, he smilingly asked, Tell me, Sati how did you give
birth to son?

On hearing the whole episode, the mystery cleared. Gauri, though
daughter of the great mountain King(celebrated for immobility) was so
moved and distraught that she fell to the ground and said, " You have
done me a great disfavour, my Lord; Now go and fetch the severed head
of my son from wherever you find it!"

Shiva, expert in all skills,took his departure accompanied by Vishnu,
but having failed to find the head,they brought one of an elephant
and placed it upon the trunk and breathed life into it.

It was Lord Shiva who named you Shri Ganesha and blessed you with
knowledge, wisdom and immortality. You are O Lord, the first among
those who are worshiped; you bring joy to the faithful,destroy all
obstructions and cause the operation of the intellect.

Whosoever remembers you before embarking on any mission finds all his
tasks accomplished in the world.The very remembrance of your name
brings all happiness without your all-pardoning grace there is no
security and well being anywhere in the world.

Cursed by you, the moon's face was tarnished with the black reflection
of the earth as it appears on the fourth day in the bright half of
Bhaadrapada (Bhaado), which none would dare to look at. When Shiva
wanted to test you (your might and intelligence) he asked you to
circumnavigate the earth.


While Sadmukha (your brother Kaartikeya) went flying on his peacock,
you adopted an easier course) without budging, you scribbled the name
of Raama on the ground and abandoning all misgivings, circumnavigated
it.


( With utmost devotion) you clasped the feet of your parents and
circumnavigated them seven times. Thus were you rewarded with the
fruit of having circumnavigated the earth, a feat that made the gods
rain down flowers on you.

While dwelling in the hermitage of the sage Durvasa, Sundardaasa, a
devotee of Raama, composed this hymn to Ganesha in forty verses just
as the foremost among the adepts in the Shiva Purana had done.

The wise who hymn the glory of Ganesha every day are blessed with
supreme bliss. The lord of Shiva'shenchmen who blesses his votaries
with wealth, progeny and happiness also bestows upon them every
auspicious object.

DOHAA (meaning in English)


He who repeats this hymn with earnestness is blessed with all felicity
and gracious gifts, the novelty of which grows ever greater, as well
as great honour. On the third day of the dark half of the month of
Bhaadra in the Vikrama year two thousand and ten (A. D.1953) this
hymn in forty verses was completed. Thus has Sundaradaasademonstrated
his unflinching devotion to Lord Ganesha.


some comments from you tube for these videos

From First video clip

great version of ganpati chalisa, thanks for posting

Om Shree Ganeshaya Namaha.

who performs this and where can i download the song? thank you

anup jalota is singing

Its really great ....Mind gets peace

Ganapati bappa Morya Mangalmurti Morya!

What are the words to the chant? what do they mean? :) Great chant, thanks for posting.

lovely gives u peace in ur mind. love to learn by heart

Vinayak D. Savarkar (1883-1966)
Scholar, Leader, Mahä-Patriot
Veer Savarkar, as he is known among his followers,
urged to build a militarily strong India.

Born Leader

Savarkar could be called a born rebel. He organized a gang of kids ,Vanarsena (Monkey Brigade) when he was just eleven. A fearless individual, he wanted everybody around him to become physically strong and able to face any disasters-- natural or man-made. He conducted long tours, hiking, swimming and mountaineering around Nasik, his birthplace in Maharashtra.

During his high school days, he used to organize Shivaji Utsav and Ganesh Utsav, started by Tilak (whom Savarkar considered as his Guru) and used these occasions to put up plays on nationalistic themes. He started writing poems, essays, plays, etc. to inspire people, which he had developed as a passion.

Later he went to Pune for college education and founded the "Abhinav Bharat Society". As a serious student of nationalism he found bigger venue now; with growing youngsters, he bloomed as a leader as well. All political activities were banned by the ruling British then and he had to undertake all transactions, communications in secret and was expelled from hostel and at one point from the college as well. But since he managed to get the prestigious Shivaji scholarship (named after Shivaji) to study law at London, the college authorities had to make way for his scholastic journey!

Ram Navami

Sri-Ramnavami is dedicated to the memory of Lord Rama. It occurs on the ninth day (navami). The festival commemorates the birth of Rama who is remembered for his preperous and righteous reign. Ramrajya (the reign of Rama) has become synonymous with a period of peace and prosperity. Mahatma Gandhi also used this term to describe how, according to him, India should be after independence.
Ramnavami occurs in the month of March. Celebrations begin with a prayer to the Sun early in the morning. At midday, when Lord Rama is supposed to have been born, a special prayer is performed. In northern India especially, an event that draws popular participation is the Ramnavami procession. The main attraction in this procession is a gaily decorated chariot in which four persons are dressed up as Rama, his brother Laxman, his queen Sita and his disciple Hanuman. The chariot is accompanied by several other persons dressed up in ancient costumes as work by Rama's solders. The procession is a gusty affair with the participants shouting praises echoing the happy days of Rama's reign.
Surya - The Sun was recognised as the source of light and heat even in ancient times. The importance of the Sun was much more in the higher latitudes from where the Aryans are supposed to have migrated into India. Many royal dynasties potrayed symbols of virility like the Sun, Eagle, Lion etc. as their progenitor. Rama's dynasty considered themselves to have descended from the Sun. This could have led to the tagging on, of Rama's birthday to a festival devoted to the sun.
On the face of it Sri-Ramnavmi appears to be just a festival commemorating the reign of a king who was later deified. But even behind present-day traditions there are clues which unmistakably point to the origin of Ramnavmi as lying beyond the Ramayana story.
Sri Ramnavami occurs at the beginning of summer when the sun has started moving nearer to the northern hemisphere. The Sun is considered to be the progenitor of Rama's dynasty which is called the Sun dynasty (Raghukula or Raghuvamsa, Raghu means Sun and Kula or Vamsa mean familial descendant). Rama is also known as Raghunatha, Raghupati, Raghavendra etc. That all these names begin with the prefix Raghu is also suggestive of some link with Sun-worship. The hour chosen for the observance of the lord's birth is that when the sun is overhead and is at its maximum brilliance. In some Hindu sects, prayers on Ramnavami day start not with an invocation to Rama but to Surya (sun). Again the syllable Ra is used in the word to describe the sun and brilliance in many languages. In Sanskrit, Ravi and Ravindra mean Sun.
Significantly, the ancient Egyptians termed the sun as Amon Ra or simply as "Ra". In Latin the syllable Ra is used to connote light. For example, we have Radiance which emission of light, or Radium which means any substance emitting light or brilliance. The common element is the syllable Ra which in many languages is used to derive words for describing Sun or light.
The occurrence of this syllable in most names used for Rama alongwith other clues is strongly suggestive that the festival Ramnavami antedates the R- ayana and it must have originated much before the Ramayana, as a 'Sun-festival' for invoking the Sun who was recognised as the source of light and heat even in ancient times. The importance of the Sun was much more in the higher latitudes from where the Aryans are supposed to have migrated into India. Many royal dynasties potrayed symbols of virility like the Sun, Eagle, Lion etc. as their progenitor. Rama's dynasty considered themselves to have descended from the Sun. This could have led to the tagging on, of Rama's birthday to a festival devoted to the sun.
There is some link between Lord Rama and Sun Worship. The Sun is considered to be the progenitor of Rama's dynasty which is called the Sun dynasty (Raghukula or Raghuvamsa, Raghu means Sun and Kula or Vamsa mean familial descendant). Rama is also known as Raghunatha, Raghupati, Raghavendra etc. That all these names begin with the prefix Raghu is also suggestive of some link with Sun-worship. The hour chosen for the observance of the lord's birth is that when the sun is overhead and is at its maximum brilliance. Significantly, the ancient Egyptians termed the sun as Amon Ra or simply as "Ra". In Latin the syllable Ra is used to connote light. For example, we have Radiance which emission of light, or Radium which means any substance emitting light or brilliance. The common element is the syllable Ra which in many languages is used to derive words for describing Sun or light.

Sri-Ramnavami is dedicated to the memory of Lord Rama. It occurs on the ninth day (navami). The festival commemorates the birth of Rama who is remembered for his preperous and righteous reign. Ramrajya (the reign of Rama) has become synonymous with a period of peace and prosperity. Mahatma Gandhi also used this term to describe how, according to him, India should be after independence.
Ramnavami occurs in the month of March. Celebrations begin with a prayer to the Sun early in the morning. At midday, when Lord Rama is supposed to have been born, a special prayer is performed. In northern India especially, an event that draws popular participation is the Ramnavami procession. The main attraction in this procession is a gaily decorated chariot in which four persons are dressed up as Rama, his brother Laxman, his queen Sita and his disciple Hanuman. The chariot is accompanied by several other persons dressed up in ancient costumes as work by Rama's solders. The procession is a gusty affair with the participants shouting praises echoing the happy days of Rama's reign.
Surya - The Sun was recognised as the source of light and heat even in ancient times. The importance of the Sun was much more in the higher latitudes from where the Aryans are supposed to have migrated into India. Many royal dynasties potrayed symbols of virility like the Sun, Eagle, Lion etc. as their progenitor. Rama's dynasty considered themselves to have descended from the Sun. This could have led to the tagging on, of Rama's birthday to a festival devoted to the sun.
On the face of it Sri-Ramnavmi appears to be just a festival commemorating the reign of a king who was later deified. But even behind present-day traditions there are clues which unmistakably point to the origin of Ramnavmi as lying beyond the Ramayana story.
Sri Ramnavami occurs at the beginning of summer when the sun has started moving nearer to the northern hemisphere. The Sun is considered to be the progenitor of Rama's dynasty which is called the Sun dynasty (Raghukula or Raghuvamsa, Raghu means Sun and Kula or Vamsa mean familial descendant). Rama is also known as Raghunatha, Raghupati, Raghavendra etc. That all these names begin with the prefix Raghu is also suggestive of some link with Sun-worship. The hour chosen for the observance of the lord's birth is that when the sun is overhead and is at its maximum brilliance. In some Hindu sects, prayers on Ramnavami day start not with an invocation to Rama but to Surya (sun). Again the syllable Ra is used in the word to describe the sun and brilliance in many languages. In Sanskrit, Ravi and Ravindra mean Sun.
Significantly, the ancient Egyptians termed the sun as Amon Ra or simply as "Ra". In Latin the syllable Ra is used to connote light. For example, we have Radiance which emission of light, or Radium which means any substance emitting light or brilliance. The common element is the syllable Ra which in many languages is used to derive words for describing Sun or light.
The occurrence of this syllable in most names used for Rama alongwith other clues is strongly suggestive that the festival Ramnavami antedates the R- ayana and it must have originated much before the Ramayana, as a 'Sun-festival' for invoking the Sun who was recognised as the source of light and heat even in ancient times. The importance of the Sun was much more in the higher latitudes from where the Aryans are supposed to have migrated into India. Many royal dynasties potrayed symbols of virility like the Sun, Eagle, Lion etc. as their progenitor. Rama's dynasty considered themselves to have descended from the Sun. This could have led to the tagging on, of Rama's birthday to a festival devoted to the sun.
There is some link between Lord Rama and Sun Worship. The Sun is considered to be the progenitor of Rama's dynasty which is called the Sun dynasty (Raghukula or Raghuvamsa, Raghu means Sun and Kula or Vamsa mean familial descendant). Rama is also known as Raghunatha, Raghupati, Raghavendra etc. That all these names begin with the prefix Raghu is also suggestive of some link with Sun-worship. The hour chosen for the observance of the lord's birth is that when the sun is overhead and is at its maximum brilliance. Significantly, the ancient Egyptians termed the sun as Amon Ra or simply as "Ra". In Latin the syllable Ra is used to connote light. For example, we have Radiance which emission of light, or Radium which means any substance emitting light or brilliance. The common element is the syllable Ra which in many languages is used to derive words for describing Sun or light.

शिवसहस्रनाम

     .. ॐ ..

स्थिरः स्थाणुः प्रभुर्भानुः प्रवरो वरदो वरः .
सर्वात्मा सर्वविख्यातः सर्वः सर्वकरो भवः .. १..

जटी चर्मी शिखण्डी च सर्वांगः सर्वभावनः .
हरिश्च हरिणाक्शश्च सर्वभूतहरः प्रभुः .. २..

प्रवृत्तिश्च निवृत्तिश्च नियतः शाश्वतो ध्रुवः .
श्मशानचारी भगवान.ह खचरो गोचरो.अर्दनः .. ३..

अभिवाद्यो महाकर्मा तपस्वी भूत भावनः .
उन्मत्तवेश्हप्रच्च्हन्नः सर्वलोकप्रजापतिः .. ४..

महारूपो महाकायो वृश्हरूपो महायशाः .
महा.अ.अत्मा सर्वभूतश्च विरूपो वामनो मनुः .. ५..

लोकपालो.अन्तर्हितात्मा प्रसादो हयगर्दभिः .
पवित्रश्च महांश्चैव नियमो नियमाश्रयः .. ६..

सर्वकर्मा स्वयंभूश्चादिरादिकरो निधिः .
सहस्राक्शो विरूपाक्शः सोमो नक्शत्रसाधकः .. ७..

चन्द्रः सूर्यः गतिः केतुर्ग्रहो ग्रहपतिर्वरः .
अद्रिरद{}र्यालयः कर्ता मृगबाणार्पणो.अनघः .. ८..

महातपा घोर तपा.अदीनो दीनसाधकः .
संवत्सरकरो मन्त्रः प्रमाणं परमं तपः .. ९..

योगी योज्यो महाबीजो महारेता महातपाः .
सुवर्णरेताः सर्वघ्य़ः सुबीजो वृश्हवाहनः .. १०..

दशबाहुस्त्वनिमिश्हो नीलकण्ठ उमापतिः .
विश्वरूपः स्वयं श्रेश्ह्ठो बलवीरो.अबलोगणः .. ११..

गणकर्ता गणपतिर्दिग्वासाः काम एव च .
पवित्रं परमं मन्त्रः सर्वभाव करो हरः .. १२..

कमण्डलुधरो धन्वी बाणहस्तः कपालवान.ह .
अशनी शतघ्नी खड्गी पट्टिशी चायुधी महान.ह .. १३..

स्रुवहस्तः सुरूपश्च तेजस्तेजस्करो निधिः .
उश्ह्णिश्ही च सुवक्त्रश्चोदग्रो विनतस्तथा .. १४..

दीर्घश्च हरिकेशश्च सुतीर्थः कृश्ह्ण एव च .
सृगाल रूपः सर्वार्थो मुण्डः कुण्डी कमण्डलुः .. १५..

अजश्च मृगरूपश्च गन्धधारी कपर्द्यपि .
उर्ध्वरेतोर्ध्वलिंग उर्ध्वशायी नभस्तलः .. १६..

त्रिजटैश्चीरवासाश्च रुद्रः सेनापतिर्विभुः .
अहश्चरो.अथ नक्तं च तिग्ममन्युः सुवर्चसः .. १७..

गजहा दैत्यहा लोको लोकधाता गुणाकरः .
सिंहशार्दूलरूपश्च आर्द्रचर्मांबरावृतः .. १८..

कालयोगी महानादः सर्ववासश्चतुश्ह्पथः .
निशाचरः प्रेतचारी भूतचारी महेश्वरः .. १९..

बहुभूतो बहुधनः सर्वाधारो.अमितो गतिः .
नृत्यप्रियो नित्यनर्तो नर्तकः सर्वलासकः .. २०..

घोरो महातपाः पाशो नित्यो गिरि चरो नभः .
सहस्रहस्तो विजयो व्यवसायो ह्यनिन्दितः .. २१..

अमर्श्हणो मर्श्हणात्मा यघ्य़हा कामनाशनः .
दक्शयघ्य़ापहारी च सुसहो मध्यमस्तथा .. २२..

तेजो.अपहारी बलहा मुदितो.अर्थो.अजितो वरः .
गंभीरघोश्हो गंभीरो गंभीर बलवाहनः .. २३..

न्यग्रोधरूपो न्यग्रोधो वृक्शकर्णस्थितिर्विभुः .
सुदीक्श्णदशनश्चैव महाकायो महाननः .. २४..

विश्ह्वक्सेनो हरिर्यघ्य़ः संयुगापीडवाहनः .
तीक्श्ण तापश्च हर्यश्वः सहायः कर्मकालवित.ह .. २५..

विश्ह्णुप्रसादितो यघ्य़ः समुद्रो वडवामुखः .
हुताशनसहायश्च प्रशान्तात्मा हुताशनः .. २६..

उग्रतेजा महातेजा जयो विजयकालवित.ह .
ज्योतिश्हामयनं सिद्धिः संधिर्विग्रह एव च .. २७..

शिखी दण्डी जटी ज्वाली मूर्तिजो मूर्धगो बली .
वैणवी पणवी ताली कालः कालकटंकटः .. २८..

नक्शत्रविग्रह विधिर्गुणवृद्धिर्लयो.अगमः .
प्रजापतिर्दिशा बाहुर्विभागः सर्वतोमुखः .. २९..

विमोचनः सुरगणो हिरण्यकवचोद्भवः .
मेढ्रजो बलचारी च महाचारी स्तुतस्तथा .. ३०..

सर्वतूर्य निनादी च सर्ववाद्यपरिग्रहः .
व्यालरूपो बिलावासी हेममाली तरंगवित.ह .. ३१..

त्रिदशस्त्रिकालधृक.ह कर्म सर्वबन्धविमोचनः .
बन्धनस्त्वासुरेन्द्राणां युधि शत्रुविनाशनः .. ३२..

सांख्यप्रसादो सुर्वासाः सर्वसाधुनिश्हेवितः .
प्रस्कन्दनो विभागश्चातुल्यो यघ्य़भागवित.ह .. ३३..

सर्वावासः सर्वचारी दुर्वासा वासवो.अमरः .
हेमो हेमकरो यघ्य़ः सर्वधारी धरोत्तमः .. ३४..

लोहिताक्शो महा.अक्शश्च विजयाक्शो विशारदः .
संग्रहो निग्रहः कर्ता सर्पचीरनिवासनः .. ३५..

मुख्यो.अमुख्यश्च देहश्च देह ऋद्धिः सर्वकामदः .
सर्वकामप्रसादश्च सुबलो बलरूपधृक.ह .. ३६..

सर्वकामवरश्चैव सर्वदः सर्वतोमुखः .
आकाशनिधिरूपश्च निपाती उरगः खगः .. ३७..

रौद्ररूपों.अशुरादित्यो वसुरश्मिः सुवर्चसी .
वसुवेगो महावेगो मनोवेगो निशाचरः .. ३८..

सर्वावासी श्रियावासी उपदेशकरो हरः .
मुनिरात्म पतिर्लोके संभोज्यश्च सहस्रदः .. ३९..

पक्शी च पक्शिरूपी चातिदीप्तो विशांपतिः .
उन्मादो मदनाकारो अर्थार्थकर रोमशः .. ४०..

वामदेवश्च वामश्च प्राग्दक्शिणश्च वामनः .
सिद्धयोगापहारी च सिद्धः सर्वार्थसाधकः .. ४१..

भिक्शुश्च भिक्शुरूपश्च विश्हाणी मृदुरव्ययः .
महासेनो विशाखश्च श्हश्ह्टिभागो गवांपतिः .. ४२..

वज्रहस्तश्च विश्ह्कंभी चमूस्तंभनैव च .
ऋतुरृतु करः कालो मधुर्मधुकरो.अचलः .. ४३..

वानस्पत्यो वाजसेनो नित्यमाश्रमपूजितः .
ब्रह्मचारी लोकचारी सर्वचारी सुचारवित.ह .. ४४..

ईशान ईश्वरः कालो निशाचारी पिनाकधृक.ह .
निमित्तस्थो निमित्तं च नन्दिर्नन्दिकरो हरिः .. ४५..

नन्दीश्वरश्च नन्दी च नन्दनो नन्दिवर्धनः .
भगस्याक्शि निहन्ता च कालो ब्रह्मविदांवरः .. ४६..

चतुर्मुखो महालिंगश्चारुलिंगस्तथैव च .
लिंगाध्यक्शः सुराध्यक्शो लोकाध्यक्शो युगावहः .. ४७..

बीजाध्यक्शो बीजकर्ता.अध्यात्मानुगतो बलः .
इतिहास करः कल्पो गौतमो.अथ जलेश्वरः .. ४८..

दंभो ह्यदंभो वैदंभो वैश्यो वश्यकरः कविः .
लोक कर्ता पशु पतिर्महाकर्ता महौश्हधिः .. ४९..

अक्शरं परमं ब्रह्म बलवान.ह शक्र एव च .
नीतिर्ह्यनीतिः शुद्धात्मा शुद्धो मान्यो मनोगतिः .. ५०..

बहुप्रसादः स्वपनो दर्पणो.अथ त्वमित्रजित.ह .
वेदकारः सूत्रकारो विद्वान.ह समरमर्दनः .. ५१..

महामेघनिवासी च महाघोरो वशीकरः .
अग्निज्वालो महाज्वालो अतिधूम्रो हुतो हविः .. ५२..

वृश्हणः शंकरो नित्यो वर्चस्वी धूमकेतनः .
नीलस्तथा.अंगलुब्धश्च शोभनो निरवग्रहः .. ५३..

स्वस्तिदः स्वस्तिभावश्च भागी भागकरो लघुः .
उत्संगश्च महांगश्च महागर्भः परो युवा .. ५४..

कृश्ह्णवर्णः सुवर्णश्चेन्द्रियः सर्वदेहिनाम.ह .
महापादो महाहस्तो महाकायो महायशाः .. ५५..

महामूर्धा महामात्रो महानेत्रो दिगालयः .
महादन्तो महाकर्णो महामेढ्रो महाहनुः .. ५६..

महानासो महाकंबुर्महाग्रीवः श्मशानधृक.ह .
महावक्शा महोरस्को अन्तरात्मा मृगालयः .. ५७..

लंबनो लंबितोश्ह्ठश्च महामायः पयोनिधिः .
महादन्तो महादंश्ह्ट्रो महाजिह्वो महामुखः .. ५८..

महानखो महारोमा महाकेशो महाजटः .
असपत्नः प्रसादश्च प्रत्ययो गिरि साधनः .. ५९..

स्नेहनो.अस्नेहनश्चैवाजितश्च महामुनिः .
वृक्शाकारो वृक्श केतुरनलो वायुवाहनः .. ६०..

मण्डली मेरुधामा च देवदानवदर्पहा .
अथर्वशीर्श्हः सामास्य ऋक.ह्सहस्रामितेक्शणः .. ६१..

यजुः पाद भुजो गुह्यः प्रकाशो जंगमस्तथा .
अमोघार्थः प्रसादश्चाभिगम्यः सुदर्शनः .. ६२..

उपहारप्रियः शर्वः कनकः काञ्चनः स्थिरः .
नाभिर्नन्दिकरो भाव्यः पुश्ह्करस्थपतिः स्थिरः .. ६३..

द्वादशस्त्रासनश्चाद्यो यघ्य़ो यघ्य़समाहितः .
नक्तं कलिश्च कालश्च मकरः कालपूजितः .. ६४..

सगणो गण कारश्च भूत भावन सारथिः .
भस्मशायी भस्मगोप्ता भस्मभूतस्तरुर्गणः .. ६५..

अगणश्चैव लोपश्च महा.अ.अत्मा सर्वपूजितः .
शंकुस्त्रिशंकुः संपन्नः शुचिर्भूतनिश्हेवितः .. ६६..

आश्रमस्थः कपोतस्थो विश्वकर्मापतिर्वरः .
शाखो विशाखस्ताम्रोश्ह्ठो ह्यमुजालः सुनिश्चयः .. ६७..

कपिलो.अकपिलः शूरायुश्चैव परो.अपरः .
गन्धर्वो ह्यदितिस्तार्क्श्यः सुविघ्य़ेयः सुसारथिः .. ६८..

परश्वधायुधो देवार्थ कारी सुबान्धवः .
तुंबवीणी महाकोपोर्ध्वरेता जलेशयः .. ६९..

उग्रो वंशकरो वंशो वंशनादो ह्यनिन्दितः .
सर्वांगरूपो मायावी सुहृदो ह्यनिलो.अनलः .. ७०..

बन्धनो बन्धकर्ता च सुबन्धनविमोचनः .
सयघ्य़ारिः सकामारिः महादंश्ह्ट्रो महा.अ.अयुधः .. ७१..

बाहुस्त्वनिन्दितः शर्वः शंकरः शंकरो.अधनः .
अमरेशो महादेवो विश्वदेवः सुरारिहा .. ७२..

अहिर्बुध्नो निरृतिश्च चेकितानो हरिस्तथा .
अजैकपाच्च कापाली त्रिशंकुरजितः शिवः .. ७३..

धन्वन्तरिर्धूमकेतुः स्कन्दो वैश्रवणस्तथा .
धाता शक्रश्च विश्ह्णुश्च मित्रस्त्वश्ह्टा ध्रुवो धरः .. ७४..

प्रभावः सर्वगो वायुरर्यमा सविता रविः .
उदग्रश्च विधाता च मान्धाता भूत भावनः .. ७५..

रतितीर्थश्च वाग्मी च सर्वकामगुणावहः .
पद्मगर्भो महागर्भश्चन्द्रवक्त्रोमनोरमः .. ७६..

बलवांश्चोपशान्तश्च पुराणः पुण्यचञ्चुरी .
कुरुकर्ता कालरूपी कुरुभूतो महेश्वरः .. ७७..

सर्वाशयो दर्भशायी सर्वेश्हां प्राणिनांपतिः .
देवदेवः मुखो.असक्तः सदसत.ह सर्वरत्नवित.ह .. ७८..

कैलास शिखरावासी हिमवद.ह गिरिसंश्रयः .
कूलहारी कूलकर्ता बहुविद्यो बहुप्रदः .. ७९..

वणिजो वर्धनो वृक्शो नकुलश्चन्दनश्च्हदः .
सारग्रीवो महाजत्रु रलोलश्च महौश्हधः .. ८०..

सिद्धार्थकारी सिद्धार्थश्चन्दो व्याकरणोत्तरः .
सिंहनादः सिंहदंश्ह्ट्रः सिंहगः सिंहवाहनः .. ८१..

प्रभावात्मा जगत्कालस्थालो लोकहितस्तरुः .
सारंगो नवचक्रांगः केतुमाली सभावनः .. ८२..

भूतालयो भूतपतिरहोरात्रमनिन्दितः .. ८३..

वाहिता सर्वभूतानां निलयश्च विभुर्भवः .
अमोघः संयतो ह्यश्वो भोजनः प्राणधारणः .. ८४..

धृतिमान.ह मतिमान.ह दक्शः सत्कृतश्च युगाधिपः .
गोपालिर्गोपतिर्ग्रामो गोचर्मवसनो हरः .. ८५..

हिरण्यबाहुश्च तथा गुहापालः प्रवेशिनाम.ह .
प्रतिश्ह्ठायी महाहर्श्हो जितकामो जितेन्द्रियः .. ८६..

गान्धारश्च सुरालश्च तपः कर्म रतिर्धनुः .
महागीतो महानृत्तोह्यप्सरोगणसेवितः .. ८७..

महाकेतुर्धनुर्धातुर्नैक सानुचरश्चलः .
आवेदनीय आवेशः सर्वगन्धसुखावहः .. ८८..

तोरणस्तारणो वायुः परिधावति चैकतः .
संयोगो वर्धनो वृद्धो महावृद्धो गणाधिपः .. ८९..

नित्यात्मसहायश्च देवासुरपतिः पतिः .
युक्तश्च युक्तबाहुश्च द्विविधश्च सुपर्वणः .. ९०..

आश्हाढश्च सुश्हाडश्च ध्रुवो हरि हणो हरः .
वपुरावर्तमानेभ्यो वसुश्रेश्ह्ठो महापथः .. ९१..

शिरोहारी विमर्शश्च सर्वलक्शण भूश्हितः .
अक्शश्च रथ योगी च सर्वयोगी महाबलः .. ९२..

समाम्नायो.असमाम्नायस्तीर्थदेवो महारथः .
निर्जीवो जीवनो मन्त्रः शुभाक्शो बहुकर्कशः .. ९३..

रत्न प्रभूतो रक्तांगो महा.अर्णवनिपानवित.ह .
मूलो विशालो ह्यमृतो व्यक्ताव्यक्तस्तपो निधिः .. ९४..

आरोहणो निरोहश्च शलहारी महातपाः .
सेनाकल्पो महाकल्पो युगायुग करो हरिः .. ९५..

युगरूपो महारूपो पवनो गहनो नगः .
न्याय निर्वापणः पादः पण्डितो ह्यचलोपमः .. ९६..

बहुमालो महामालः सुमालो बहुलोचनः .
विस्तारो लवणः कूपः कुसुमः सफलोदयः .. ९७..

वृश्हभो वृश्हभांकांगो मणि बिल्वो जटाधरः .
इन्दुर्विसर्वः सुमुखः सुरः सर्वायुधः सहः .. ९८..

निवेदनः सुधाजातः सुगन्धारो महाधनुः .
गन्धमाली च भगवान.ह उत्थानः सर्वकर्मणाम.ह .. ९९..

मन्थानो बहुलो बाहुः सकलः सर्वलोचनः .
तरस्ताली करस्ताली ऊर्ध्व संहननो वहः .. १००..

च्हत्रं सुच्च्हत्रो विख्यातः सर्वलोकाश्रयो महान.ह .
मुण्डो विरूपो विकृतो दण्डि मुण्डो विकुर्वणः .. १०१..

हर्यक्शः ककुभो वज्री दीप्तजिह्वः सहस्रपात.ह .
सहस्रमूर्धा देवेन्द्रः सर्वदेवमयो गुरुः .. १०२..

सहस्रबाहुः सर्वांगः शरण्यः सर्वलोककृत.ह .
पवित्रं त्रिमधुर्मन्त्रः कनिश्ह्ठः कृश्ह्णपिंगलः .. १०३..

ब्रह्मदण्डविनिर्माता शतघ्नी शतपाशधृक.ह .
पद्मगर्भो महागर्भो ब्रह्मगर्भो जलोद्भवः .. १०४..

गभस्तिर्ब्रह्मकृद.ह ब्रह्मा ब्रह्मविद.ह ब्राह्मणो गतिः .
अनन्तरूपो नैकात्मा तिग्मतेजाः स्वयंभुवः .. १०५..

ऊर्ध्वगात्मा पशुपतिर्वातरंहा मनोजवः .
चन्दनी पद्ममाला.अग{}र्यः सुरभ्युत्तरणो नरः .. १०६..

कर्णिकार महास्रग्वी नीलमौलिः पिनाकधृक.ह .
उमापतिरुमाकान्तो जाह्नवी धृगुमाधवः .. १०७..

वरो वराहो वरदो वरेशः सुमहास्वनः .
महाप्रसादो दमनः शत्रुहा श्वेतपिंगलः .. १०८..

प्रीतात्मा प्रयतात्मा च संयतात्मा प्रधानधृक.ह .
सर्वपार्श्व सुतस्तार्क्श्यो धर्मसाधारणो वरः .. १०९..

चराचरात्मा सूक्श्मात्मा सुवृश्हो गो वृश्हेश्वरः .
साध्यर्श्हिर्वसुरादित्यो विवस्वान.ह सविता.अमृतः .. ११०..

व्यासः सर्वस्य संक्शेपो विस्तरः पर्ययो नयः .
ऋतुः संवत्सरो मासः पक्शः संख्या समापनः .. १११..

कलाकाश्ह्ठा लवोमात्रा मुहूर्तो.अहः क्शपाः क्शणाः .
विश्वक्शेत्रं प्रजाबीजं लिंगमाद्यस्त्वनिन्दितः .. ११२..

सदसद.ह व्यक्तमव्यक्तं पिता माता पितामहः .
स्वर्गद्वारं प्रजाद्वारं मोक्शद्वारं त्रिविश्ह्टपम.ह .. ११३..

निर्वाणं ह्लादनं चैव ब्रह्मलोकः परागतिः .
देवासुरविनिर्माता देवासुरपरायणः .. ११४..

देवासुरगुरुर्देवो देवासुरनमस्कृतः .
देवासुरमहामात्रो देवासुरगणाश्रयः .. ११५..

देवासुरगणाध्यक्शो देवासुरगणाग्रणीः .
देवातिदेवो देवर्श्हिर्देवासुरवरप्रदः .. ११६..

देवासुरेश्वरोदेवो देवासुरमहेश्वरः .
सर्वदेवमयो.अचिन्त्यो देवता.अ.अत्मा.अ.अत्मसंभवः .. ११७..

उद्भिदस्त्रिक्रमो वैद्यो विरजो विरजो.अंबरः .
ईड्यो हस्ती सुरव्याघ्रो देवसिंहो नरर्श्हभः .. ११८..

विबुधाग्रवरः श्रेश्ह्ठः सर्वदेवोत्तमोत्तमः .
प्रयुक्तः शोभनो वर्जैशानः प्रभुरव्ययः .. ११९..

गुरुः कान्तो निजः सर्गः पवित्रः सर्ववाहनः .
शृंगी शृंगप्रियो बभ्रू राजराजो निरामयः .. १२०..

अभिरामः सुरगणो विरामः सर्वसाधनः .
ललाटाक्शो विश्वदेहो हरिणो ब्रह्मवर्चसः .. १२१..

स्थावराणांपतिश्चैव नियमेन्द्रियवर्धनः .
सिद्धार्थः सर्वभूतार्थो.अचिन्त्यः सत्यव्रतः शुचिः .. १२२..

व्रताधिपः परं ब्रह्म मुक्तानां परमागतिः .
विमुक्तो मुक्ततेजाश्च श्रीमान.ह श्रीवर्धनो जगत.ह .. १२३..

       श्रीमान.ह श्रीवर्धनो जगत.ह ॐ नम इति.. 

Subhash Chandra Bose

Born: January 23, 1897 Died: August 18, 1945

Achievements: Passed Indian Civil Services Exam; elected Congress President in 1938 and 1939; formed a new party All India Forward block; organized Azad Hind Fauj to overthrow British Empire from India.

Subhas Chandra Bose, affectionately called as Netaji, was one of the most prominent leaders of Indian freedom struggle. Though Mahatma Gandhi and Jawaharlal Nehru have garnered much of the credit for successful culmination of Indian freedom struggle, the contribution of Subash Chandra Bose is no less. He has been denied his rightful place in the annals of Indian history. He founded Indian National Army (Azad Hind Fauj) to overthrow British Empire from India and came to acquire legendary status among Indian masses.

Subhas Chandra Bose was born on January 23, 1897 in Cuttack, Orissa. His father Janaki Nath Bose was a famous lawyer and his mother Prabhavati Devi was a pious and religious lady. Subhas Chandra Bose was the ninth child among fourteen siblings. Subhas Chandra Bose was a brilliant student right from the childhood. He topped the matriculation examination of Calcutta province and graduated with a First Class in Philosophy from the Scottish Churches College in Calcutta. He was strongly influenced by Swami Vivekananda's teachings and was known for his patriotic zeal as a student. To fulfill his parents wishes he went to England in 1919 to compete for Indian Civil Services. In England he appeared for the Indian Civil Service competitive examination in 1920, and came out fourth in order of merit. However, Subhas Chandra Bose was deeply disturbed by the Jallianwalla Bagh massacre, and left his Civil Services apprenticeship midway to return to India in 1921.

After returning to India Netaji Subhash Chandra Bose came under the influence of Mahatma Gandhi and joined the Indian National Congress. On Gandhiji's instructions, he started working under Deshbandhu Chittaranjan Das, whom he later acknowledged his political guru. Soon he showed his leadership mettle and gained his way up in the Congress' hierarchy. In 1928 the Motilal Nehru Committee appointed by the Congress declared in favour of Domination Status, but Subhas Chandra Bose along with Jawaharlal Nehru opposed it, and both asserted that they would be satisfied with nothing short of complete independence for India. Subhas also announced the formation of the Independence League. Subhas Chandra Bose was jailed during Civil Disobedience movement in 1930. He was released in 1931 after Gandhi-Irwin pact was signed. He protested against the Gandhi-Irwin pact and opposed the suspension of Civil Disobedience movement specially when Bhagat Singh and his associates were hanged.

Subash Chandra Bose was soon arrested again under the infamous Bengal Regulation. After an year he was released on medical grounds and was banished from India to Europe. He took steps to establish centres in different European capitals with a view to promoting politico-cultural contacts between India and Europe. Defying the ban on his entry to India, Subash Chandra Bose returned to India and was again arrested and jailed for a year. After the General Elections of 1937, Congress came to power in seven states and Subash Chandra Bose was released. Shortly afterwards he was elected President of the Haripura Congress Session in 1938. During his term as Congress President, he talked of planning in concrete terms, and set up a National planning Committee in October that year. At the end of his first term, the presidential election to the Tripuri Congress session took place early 1939. Subhas Chandra Bose was re-elected, defeating Dr. Pattabhi Sitaramayya who had been backed by Mahatma Gandhi and the Congress Working Committee. Clouds of World War II were on the horizon and he brought a resolution to give the British six months to hand India over to the Indians, failing which there would be a revolt. There was much opposition to his rigid stand, and he resigned from the post of president and formed a progressive group known as the Forward Block.

Subhas Chandra Bose now started a mass movement against utilizing Indian resources and men for the great war. There was a tremendous response to his call and he was put under house arrest in Calcutta. In January 1941, Subhas Chandra Bose disappeared from his home in Calcutta and reached Germany via Afghanistan. Working on the maxim that "an enemy's enemy is a friend", he sought cooperation of Germany and Japan against British Empire. In January 1942, he began his regular broadcasts from Radio Berlin, which aroused tremendous enthusiasm in India. In July 1943, he arrived in Singapore from Germany. In Singapore he took over the reins of the Indian Independence Movement in East Asia from Rash Behari Bose and organised the Azad Hind Fauj (Indian National Army) comprising mainly of Indian prisoners of war. He was hailed as Netaji by the Army as well as by the Indian civilian population in East Asia. Azad Hind Fauj proceeded towards India to liberate it from British rule. Enroute it lliberated Andeman and Nicobar Islands. The I.N.A. Head quarters was shifted to Rangoon in January 1944. Azad Hind Fauj crossed the Burma Border, and stood on Indian soil on March 18 ,1944.

However, defeat of Japan and Germany in the Second World War forced INA to retreat and it could not achieve its objective. Subhas Chandra Bose was reportedly killed in an air crash over Taipeh, Taiwan (Formosa) on August 18, 1945. Though it is widely believed that he was still alive after the air crash not much information could be found about him.